Hệ thống đường hầm đồ sộ trong dinh Bảo Đại ở Đà Lạt

Tòa Dinh I bề thế giữa đồi thông Đà Lạt. Ảnh: Khánh Hương

Dinh I được doanh nhân Robert Clément Bourgery (người Pháp) xây dựng vào năm 1929. Tòa dinh thự nằm cách trung tâm Đà Lạt khoảng 4 km về hướng Đông Nam, trên đồi thông có độ cao 1.550 m.

Dinh I được xây kiên cố bằng gạch và đá, mái lợp ngói, gồm một tầng hầm, tầng trệt và tầng lầu. Toàn bộ khu vực rộng 18 hecta, trong đó tòa nhà là 818 m2, gồm 12 phòng lớn nhỏ. Đây là một trong những công trình kiến trúc đồ sộ bậc nhất ở Đà Lạt thời bấy giờ.

Bước vào cửa chính của tòa dinh thự, người xem sẽ thấy nét đối xứng trong thiết kế, xây dựng tòa nhà với hệ thống cầu thang và hành lang bằng gỗ (được nhập từ Thái Lan) mở hướng sang hai bên. Nét cổ điển của tòa nhà thể hiện trên hệ thống cửa chính và cửa sổ với những vòm cung tròn mái bẻ góc ở đuôi. Mặt đứng dinh thự được trang trí với nhiều chi tiết tinh tế càng làm tăng thêm dáng vẻ sang trọng.

Năm 1949, "Hoàng triều Cương thổ" (vùng đất Tây Nguyên ngày nay) được thành lập, Quốc trưởng Bảo Đại mua lại Dinh I với giá 500.000 đồng tiền Đông Dương. Dinh I sau đó được đặt tên là Dinh Gia Long. Bảo Đại cho xây thêm tòa nhà của ngự lâm quân, vườn ngự uyển trên đồi, khu hồ tắm, trạm nghỉ chân khi đi săn bắn ở thung lũng...

Chị Nguyễn Thị Mai Linh, hướng dẫn viên tại Dinh I cho biết, khi xưa Quốc trưởng Bảo Đại sắp xếp nơi tiếp khách và làm việc của các quan trong Hoàng triều ở tầng 1, còn tầng 2 được sử dụng làm nơi nghỉ ngơi và làm việc. Do Hoàng hậu Nam Phương sang Pháp sống lưu vong từ năm 1947 nên sau khi làm Quốc trưởng, Bảo Đại đã đón thứ phi Bùi Thị Mộng Điệp lên Đà Lạt. Bà Mộng Điệp cũng là người thường xuyên đi cùng Bảo Đại trong những chuyến đi săn, giúp chồng quản lý Cương thổ, thường xuyên qua lại giữa Đà Lạt và Buôn Ma Thuột.

Quốc trưởng Bảo Đại trong chuyến thị sát Hoàng triều năm 1950.

Hệ thống đường hầm đồ sộ

Sau khi mua lại tòa dinh thự, Bảo Đại cho sửa chữa lại. Khi còn sống, ông Nguyễn Đức Hòa, người hầu cận thân tín của Quốc trưởng Bảo Đại từng kể, quá trình sửa sang tòa nhà nhóm lao động đã phát hiện ra đường hầm bí mật, những người này nhận được lệnh phải giữ kín về hệ thống đường ngầm dưới lòng đất.

Theo các nhà nghiên cứu, đường hầm này đã được người Nhật bí mật đào để chuẩn bị cho cuộc đảo chính Pháp năm 1945. Hầm được đào xuyên qua các đồi thông với chiều dài hơn 3 km với nhiều ngóc ngách, từ Dinh I sang Dinh II (Dinh Toàn quyền Decoux), chạy dọc đường ngầm có nhiều nhánh vào một số biệt thự trên đường Paul Doumer (nay là đường Trần Hưng Đạo) với mục đích bắt sống các quan người Pháp trong dinh và các biệt thự. Hiện nay vẫn chưa có tài liệu công bố người Nhật cho đào hệ thống đường hầm từ bao giờ.

Sau Hiệp định Geneve năm 1954, Quốc trưởng Bảo Đại sang Pháp sống lưu vong, Ngô Đình Diệm lên làm Tổng thống chế độ Việt Nam Cộng hòa. Riêng với Dinh I, Ngô Đình Diệm cho người gia cố đường hầm đã có từ trước ở phía dưới tòa nhà bằng đá, bêtông, cốt thép kiên cố.

Đường hầm bắt đầu từ phòng ngủ của Tổng thống, được ngụy trang sau giá đựng sách, khi có biến cố chỉ cần đẩy cánh cửa bí mật, đường hầm cao 2 m lộ ra, dẫn xuống 3 phòng (phòng của Tổng thống, phòng điện đài cơ yếu và phòng bảo vệ) nằm sâu dưới lòng đất 10 m. 

Để đảm bảo an toàn tuyệt đối, cứ vài mét dưới đường hầm lại có một cánh cửa thép để ngăn cản mối nguy khi bị truy đuổi. Phía trong hầm cũng có hàng loạt lỗ châu mai có thể nhìn ra ngoài nhưng bên ngoài không thể nhìn vào trong. Từ ba căn phòng dưới tầng hầm, đường ngầm tiếp tục hướng ra phía sau dinh thự khoảng 100 m, nơi có một chiếc trực thăng đợi sẵn đề phòng có biến cố.

Nhiều giả thuyết cho rằng, nhóm thợ thi công đường hầm sau hoàn thành xây dựng đã bị thủ tiêu để giấu kín về sự tồn tại của căn hầm, đồng thời Tổng thống Ngô Đình Diệm cũng lệnh cho những người trong tòa nhà nếu "muốn còn đầu để đội mũ thì phải giữ kín bí mật".

Sau khi Tổng thống Ngô Đình Diệm bị lật đổ, Dinh I được dùng làm nơi nghỉ mát cho các lãnh đạo kế tiếp của chế độ cũ. Sau năm 1975, nơi đây trở thành nhà khách của Trung ương rồi được giao cho một số đơn vị kinh doanh dịch vụ du lịch.

Hệ thống đường hầm đồ sộ trong Dinh I. Ảnh: Khánh Hương

Hiện nay, khu Dinh I được Công ty cổ phần Hoàn Cầu Đà Lạt thuê và trùng tu để đón khách tham quan. Phía sau dinh thự còn có chiếc trực thăng số hiệu 70-15834 được Bộ Quốc phòng giao cho đơn vị trưng bày, bảo quản.

Trước khi làm chủ nhân tòa Dinh I ở Đà Lạt, vua Bảo Đại còn có một dinh thự lộng lẫy, được xây dựng khi ông đang trị vì, được gọi là Dinh III (hay biệt thự mùa hè). Dinh được xây dựng trên đồi thông cao hơn 1.500 m (trên đường Triệu Việt Vương, cách trung tâm Đà Lạt chừng 2 km về hướng Tây Nam) từ năm 1933, năm 1938 thì hoàn thành với 2 tầng và 25 phòng.

Hiện nay, Dinh III hầu như vẫn giữ được gần như nguyên trạng ban đầu với các phòng tiếp khách, hội họp, phòng ngủ... của vua Bảo Đại cùng hoàng hậu Nam Phương và các con. Đây là dinh mà vua Bảo Đại thường cùng gia đình lên Đà Lạt nghỉ mát và ở lại mỗi dịp hè.

>> Xem thêm: Bên trong Dinh Bảo Đại
>> Ảnh Bảo Đại lưu giữ tại Dinh I

Khánh Hương